زاکانی از «بهشت» چه ارمغانی برای تهران آورد؟

به گزارش تازه‌نیوز، وقتی بر مسندِ ریاست در شهرداری تهران تکیه زد، تازه از اندیشه پاستور فارغ شده بود و مدهوش از مسیر چینشی بود که او را به بهشت رساند. قرار بود به شهر فکر کند، به آلودگی هوا، به ترافیک و به معضل حمل و نقل، اما تمام این بحران‌ها، نسبت به قبل، جهش پیدا کردند تا چهره بدون روتوش تهران را، خاکستری‌تر کنند.

انتصاب داماد در سمت دستیار ویژه، فیش حقوقی ۴۶ میلیونی حراست شورای شهر، انتصاب یک نفر در سه پست و اعتراض شورای شهر، حادثه خلازیر و استفاده از غیراصولی‌ترین روش برای تخریب ساختمان‌ها و فوت ۵ نفر، سوختن ۶ نوجوان در آتش خلاقیت شهرداری و ترکیدن بالن قرمز به عنوان نماد یک کارگاه عمرانی، چندین مرتبه قطع عضو کودکان در پله برقی‌ها، عدم صدور هشدار و تخلیه به‌موقع مردم از منطقه؛ قبل از سیل امامزاده داوود، پروژه ساخت هتل در بوستان‌های شهر تهران، کشف پرونده فساد ۲۰ هزار میلیارد تومانی در شهرداری تهران که شورای شهر از آن خبر داد، بدهی ۲۰۰ میلیاردی به ایران‌خودرو برای خرید اتوبوس، استخدام ۴۰۰ حجاب‌بان در مترو‌ها به جای رسیدگی به معضلات دیگر از جمله پله برقی، قطع درختان برای درآمدزایی، فروش تراکم غیرمجاز و … تنها بخش کوچکی از میراث علیرضا زاکانی طی دو سال تکیه بر کرسی ریاست شهرداری تهران است.

میراثی که احتمالا برای پربارتر کردن آن، زاکانی بودجه‌ای با رشد ۱۲۳ درصدی را برای شهرداری تهران در سال آینده پیشنهاد کرده است؛ یعنی ۱۷۰ هزار میلیارد تومان! بودجه‌ای که میزان رشد و انبساط آن از سال ۸۴ به بعد، در شهرداری تهران بی‌سابقه است.

• بار بودجه شهرداری بر دوش تراکم‌فروشی و صدور پروانه ساختمانی؛ زاکانی چه خوابی برای تهران دیده است؟
• زاکانی⁩، مسئول سابق بسیج دانشگاه تهران را سرپرست سازمان میوه و تره‌بار شهرداری تهران کرد

دخل بر پول با تراکم‌فروشی در شهرداری تهران؟

«این رقم قطعا و یقینا محقق خواهد شد.»؛ این را زاکانی پس از اعلام رقم پیشنهادی‌اش برای بودجه سال آینده شهرداری تهران گفت. هرچند در نهایت و بر اساس جمع‌بندی کمیسیون برنامه و بودجه نسبت به سقف بودجه ۱۴۰۳ شهرداری، عدد ۱۳۵ هزار میلیارد تومان به تصویب رسید که احتمال تغییر این عدد نیز زیاد است، با این حال اینکه چگونه قرار است این رقم محقق شود و امید شهرداری از بودجه انبساطی روی چه منابع درآمدی است، کماکان سوال‌برانگیز و کمی نگران‌کننده است.

روزنامه اعتماد در گزارشی به این نکته مهم اشاره کرده که رشد ۱۴۴ درصدی عوارض ساخت و ساز در بودجه سال آینده و دیگری هم عدد ۹۳ همت از این بودجه، به درآمد حاصل از صدور پروانه ساختمانی تکیه کرده است. این اعداد به ما می‌گوید که شهرداری و زاکانی برنامه اصلی خود را رونق ساخت و ساز مسکن در سال پیش رو گذاشته است. همه این اعداد بحث‌برانگیز درحالی است که در همین سال قرار است شهرداری تهران ۱۷ هزار میلیارد تومان از املاک شهرداری را به فروش برساند تا خرج شهر تامین شود؛ مسیری که شهردار تهران با دخل پر پول برای شهرداری تدارک دیده، گمانه افزایش ساخت و ساز و  تراکم‌فروشی را پررنگ می‌کند.

در این راستا، فضا‌های سبز مانند باغ‌ها و زمین‌های مشجر، تنها ۲ تا ۳ درصد از سطح شهر تهران را تشکیل می‌دهند، اما اهمیت آن‌ها بیش از این رقم ساده است. این فضا‌ها به عنوان تنها گزینه‌های موجود برای بهبود کیفیت هوا و ارتقای سلامت شهروندان شناخته می‌شوند، اما با نگاهی به تصمیمات شورای شهر ششم تهران، وارد دنیایی از تضاد‌ها و ابهامات در این حوزه خواهیم شد.

در این راستا لایحه برج باغ، که در گذشته برای به رسمیت شناختن ساخت و ساز در باغات تهران مطرح شده بود و حتی یکبار در زمان شهرداری حناچی هم ملغی شد، حال دوباره به سطح سیاست‌گذاری شهری بازگشته است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که شهرداری تهران در زمستان ۱۴۰۰، اجازه ساخت و ساز در مساحتی معادل ۲.۲ میلیون متر مربع در زمین‌هایی به مساحت ۴۹۲ هزار متر مربع را صادر کرده است، که نشان می‌دهد افزایش چشمگیری در اجازه ساخت و ساز به وقوع پیوسته است. این افزایش، با توجه به تنش‌های موجود در زمینه توسعه شهری و حفظ فضا‌های سبز، نگرانی‌هایی را در میان محیط‌زیست‌دوستان افزایش می‌دهد.

علیرضا زاکانی، این اقدامات را به عنوان قدم‌هایی در جهت بهسازی و نوسازی شهر توصیف می‌کند. او مدعی است که این اقدامات با هدف بهبود شرایط شهری انجام می‌شوند و هیچ گونه تخریبی در برنامه‌های اجرایی او نیست. اما آیا این تفسیر برای همه قابل قبول است؟ از سوی دیگر، برخی از آمار‌ها نشان می‌دهند که این اقدامات ساخت‌وسازی، در دوره زاکانی، به میزان قابل توجهی افزایش یافته است، که این موضوع شمایل تمام قدی از شهر فروشی است، هرچند که زاکانی خود این موضوع را رد می‌کند.

بودجه برای بهسازی، تعبیر وارونه یک ترکیب!

همواره گفتند و شنیدیم که شهر جان دارد و هزینه. میزبانی از میلیون‌ها انسان نیز نیازمند درآمدزایی است و این ابتدایی‌ترین بهانه مدیران شهری برای ساختن منابع درآمد از تمام ابعاد شهر است! در طول تاریخ شهرداری تهران، این منابع سیال بودند، از درآمد‌های پایداری، چون کمک‌های دولتی و عوارض شهری گرفته تا درآمد‌های مسموم و ناپایداری، چون تراکم فروشی یا همان شهرفروشی. البته به گواه همان تاریخ، در دوره‌هایی نیز این درآمد‌های شهری صرف هر چه شد جز شهر!

به گفته رئیس کمیته بودجه شورای شهر تهران، درآمد‌های پایدار بودجه امسال که شامل مالیات بر ارزش افزوده، دریافت اجاره از املاک و دیگر عوارض شهری است، در بودجه فعلی و مصوب امسال ۱۹.۶ همت درآمد پیش‌بینی شده که تاکنون بالغ بر ۱۶.۶ همت درآمد معادل ۸۴ درصدش محقق شده و شهرداری در متمم بودجه ۴.۸ همت دیگر را نیز از این محل پیش‌بینی کرده است.

در حوزه فروش املاک و پروژه‌های مشارکتی نیز در بودجه مصوب ۶.۴ همت درآمد کسب شده بود که شهرداری در لایحه متمم درخواست کرده تا با مجوز شورا این رقم را به ۱۵ همت برساند. در سرفصل تملک دارایی‌های سرمایه‌ای در بودجه سال جاری بیش از ۳۵.۷ همت پروژه پیش‌بینی شده که شهرداری در لایحه متمم درخواست کرده تا بتواند ۲۱.۵ همت دیگر یعنی در مجموع بالغ بر ۵۷.۲ همت پروژه سرمایه‌ای اجرا کند.

لازم به تاکید است که بودجه شهرداری‌ها بر خلاف بودجه عمومی دولت، وابستگی زیادی به درآمد‌های جاری دارد، اما اندازه آن معمولاً توسط شورای شهر مهار می‌شوند. عوارض عمومی، عوارض بر کالا و خدمات، عوارض آلایندگی، عوارض از فرآورده‌های نفتی، سیگار و گاز، عوارض از وسایل نقلیه اعم از خودرو‌های سبک، سنگین و موتورسیکلت، عوارض بلیت، بیلبورد‌های شهری، عوارض گمرکی، مالیات بر ارزش افزوده، جرایم آلایندگی وسایل نقلیه، عوارض مسکن و بنا‌های غیرمسکونی و… از جمله منابع درآمد شهرداری محسوب می‌شوند که در میان آن‌ها، عوارض عمومی بیشترین درصد از درآمد شهرداری را به خود اختصاص داده است، به گونه‌ای که ۹۳ درصد از درآمد‌های پیش‌بینی‌شده برای سال آینده قرار است از عوارض عمومی تامین شود.

البته باید به این موارد درآمد‌های سیاه، چون درخت‌کشی را نیز اضافه کنیم. به گواه کارشناس بودجه و مالیه شهری، در مدیریت شهری ششم رقمی بالغ بر یک هزار و ۱۳۴ میلیارد تومان درآمد از قطع درختان کسب شده است، درآمدی که مدیریت شهری دوره ششم در دوسال عملکرد خود ثبت کرده است نسبت به عملکرد مدیریت شهری دوره پنجم ۹۵ درصد رشد پیدا کرده است.

ضمن اینکه در جداول تدوین‌شده بودجه ۱۴۰۳، در کنار درآمد‌هایی که شهرداری از عوارض دارد، در بخش واگذاری و تملک دارایی‌های مالی نیز ۱۶ هزار و ۷۰۱ میلیارد تومان درآمد پیش‌بینی شده است. کما این که به گزارش اقتصاد ۲۴ و به نقل از دیده‌بان ایران، از این میزان قرار است سال آینده شهرداری ۱۰ هزار میلیارد تومان وام دریافت کند که به نظر می‌رسد عمده آن از تسهیلات اخذشده از «بانک شهر» باشد. مابقی مبلغ ذکرشده هم قرار است اوراق و اسناد واگذار شود تا در مجموع بار ۱۶ هزار میلیارد تومان از هزینه‌ها را این بخش به دوش بکشد.

بودجه شهرداری تهران در نگاه آمار

اما با نگاهی به اعداد و ارقام بودجه شهرداری تهران در دهه‌های اخیر، نقشه‌ای از رشد چشمگیر و گاهی ناپایداری مالی به تصویر کشیده می‌شود. از ۹ هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان در سال ۱۳۹۰ تا  ۱۰ هزار و ۹۰۰ میلیارد سال ۹۱، ۱۳ هزار میلیارد سال ۹۲، ۱۵ هزار و ۸۴۵ میلیارد سال ۹۳، ۱۷ هزار و ۲۱۹ میلیارد سال ۹۴، ۱۷ هزار و ۸۸ میلیارد سال ۹۵، ۱۷ هزار و ۹۰۰ میلیارد سال ۹۶، ۱۷ هزار و ۴۲۹ میلیارد سال ۹۷،  ۲۴ هزار و ۱۸۵ میلیارد سال ۹۸، ۳۰ هزار و ۵۷۴ میلیارد سال ۹۹ و ۳۷ هزار و ۷۰۰ میلیارد سال ۱۴۰۰، شاهد یک روند صعودی در بودجه شهرداری تهران بودیم که بهبود وضعیت شهری و عملکرد مثبت شهرداری موازی با آن روندی نزولی را طی کرده است.

به نقل از اقتصاد ۲۴ ، در سال ۱۴۰۱ نیز به روایت زاکانی، بودجه ۵۰ هزار و ۳۷۰ میلیارد تومان مصوب و ۶۹ هزار و ۸۳ میلیارد تومان محقق شد. بودجه امسال شهرداری نیز ۷۵ هزار و ۹۹۰ میلیارد تومان بود که در ۹ ماهی که از سال گذشت ۵۳ هزار و ۲۹۶ میلیارد تومان از آن محقق شد.

این امر نشان‌دهنده این است که شهرداری تهران با چالش‌هایی از قبیل مدیریت بودجه و بهانه تأمین منابع مالی مواجه است. در این سناریو، شهرداری به دنبال افزایش درآمد‌های مالی خود از طریق افزایش عوارض و مالیات‌هاست. اما آیا این راهکار به طور کامل قابل قبول است؟ زیرا این افزایش بر عهده شهروندانی قرار می‌گیرد که در میان آن‌ها به‌خصوص کارگران و حقوق‌بگیران، درآمد ثابتی دارند که هیچ‌گاه با افزایش عوارض متناسب نیست. از طرفی، با توجه به محقق شدن تنها ۷۰ درصد از بودجه در ۹ ماه اول سال، مشخص است که شهرداری به مواجهه با مشکلاتی همچون مدیریت موثر بودجه و کنترل هزینه‌ها نیاز دارد.

به عنوان نمونه، افزایش درآمد‌ها می‌تواند اثرات معکوسی روی اقتصاد شهروندان داشته باشد و از طرفی، عدم مدیریت صحیح بودجه می‌تواند منجر به عدم انعکاس اثرات مثبت در زیرساخت‌ها و خدمات شهری شود.

تصویر تهران بدون روتوش

با این که شهرداری تقریبا از تمام ظرفیت‌های شهری به صورت پیدا و پنهان برای درآمدزایی استفاده می‌کند، اما حالِ شهر تهران کماکان خوب نیست. آسمان غبارآلود و کدر، خیابان‌های پرهیاهو و ترافیک سنگین، وضعیت نامناسب حمل‌ونقل عمومی، عبور و مرور اتوبوس‌های فرسوده و واگن‌های قدیمی و ناچیز مترو، اوضاع نا به سامان تبلیغات و خدمات شهری، جای خالی یک برنامه مدون و کاربردی از جمله توسعه شهری، فعالیت‌های عمرانی و… همه بخشی از تصویر تهران بدون رتوش حداقل در دو سال گذشته است؛ کلانشهری که در دوران فرسایش نیز هنوز به فردا امیدوار است…