تهدیدی که تا دیروز بیشتر یک موضع سیاسی تلقی می‌شد، اکنون در آستانه تبدیل شدن به یک تصمیم راهبردی است. منوچهر متکی، وزیر خارجه پیشین و نماینده فعلی مجلس، با لحنی بی‌پرده اعلام کرده که اگر اروپا ماشه را بچکاند، مجلس ایران نیز ماشه خروج از معاهده NPT را خواهد چکاند.
به گفته او، طرح خروج از NPT از مدت‌ها پیش در سامانه قانون‌گذاری بارگذاری شده و تنها منتظر کلید خوردن مکانیسم ماشه است. متکی تصریح کرده: «نمایندگان در صورت فعال شدن ماشه، با قید فوریت ظرف ۲۴ ساعت این طرح را تصویب خواهند کرد.»
این اظهارات تنها یک تهدید کلامی نیست، بلکه نشانه‌ای آشکار از سرعت‌گرفتن واگرایی ایران از نظام‌های بین‌المللی نظارتی و حقوقی است؛ مسیری پرهزینه که ایران را وارد مرحله‌ای تازه از تنش، فشار و احتمالا انزوا خواهد کرد.
مکانیسم ماشه؛ برگ آخر اروپا یا ابزار چانه‌زنی؟
مکانیسم ماشه که در متن برجام گنجانده شده، به کشورهای عضو اجازه می‌دهد در صورت نقض تعهدات از سوی ایران، تحریم‌های سازمان ملل را به‌صورت خودکار بازگردانند. این مکانیسم اکنون از سوی سه کشور اروپایی (فرانسه، آلمان و بریتانیا) به‌عنوان ابزار فشار مطرح شده است.
اما در صحنه عمل، اجرای ماشه ساده نیست. مخالفت چین و روسیه با این فرآیند، فضای شورای امنیت را پیچیده کرده است. با این حال، اروپا با تکیه بر سازوکارهای مستقل حقوقی ممکن است تلاش کند روند را از طریق مراجع غیرسازمانی پیش ببرد یا اجرای تدریجی تحریم‌ها را آغاز کند.
در هر حالت، بازگشت تحریم‌های بین‌المللی به‌ویژه تسلیحاتی و بانکی می‌تواند چالش‌های تازه‌ای برای اقتصاد و دیپلماسی ایران رقم بزند.
واکنش تهران؛ خروج از NPT یا توقف کامل همکاری با آژانس؟
مجلس ایران در ماه‌های اخیر بارها نشان داده که آماده اقدامات واکنشی تند است. توقف اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی، محدودسازی بازرسی‌های آژانس و کاهش گام‌به‌گام تعهدات هسته‌ای، همه مقدمه‌هایی بوده‌اند بر سناریویی که حالا متکی صراحتاً از آن سخن می‌گوید: خروج از NPT.
این اقدام، اگر عملی شود، نقطه بازگشتی در پرونده هسته‌ای ایران خواهد بود. در چنین شرایطی حتما بازرسی‌های بین‌المللی متوقف می‌شود، احتمال ارجاع سریع پرونده به شورای امنیت افزایش می‌یابد، فشار سیاسی و اقتصادی از سوی غرب چند برابر می‌شود و فضای بی‌اعتمادی کامل بر دیپلماسی حاکم خواهد شد.
نشست استانبول؛ آخرین بخت دیپلماسی؟
در میانه این فضای ملتهب، مذاکرات تازه‌ای میان ایران و سه کشور اروپایی قرار است روز جمعه در استانبول برگزار شود. منابع دیپلماتیک می‌گویند این مذاکرات می‌تواند فرصتی برای تنفس در روابط پرتنش کنونی باشد.
ایران خواستار لغو گام‌به‌گام تحریم‌ها، تضمین برای عدم تکرار خروج از توافق و بازگشت عملی به تعهدات برجامی است. در مقابل، اروپا خواهان توقف کامل فعالیت‌های هسته‌ای فراتر از برجام و ازسرگیری همکاری بی‌قیدوشرط با آژانس است.
اگر نشست استانبول بی‌نتیجه باشد، احتمالاً ماشه فعال خواهد شد و ایران نیز به تهدید خروج از NPT جامه عمل خواهد پوشاند.
آینده ایران در تلاقی دیپلماسی و رادیکالیسم
رویکرد تقابلی مجلس و چهره‌هایی مانند متکی، بازتابی از تغییر توازن قدرت در فضای سیاست خارجی ایران است؛ جریانی که به جای تداوم تعامل با نهادهای بین‌المللی، مسیر «استقلال تهاجمی» را در پیش گرفته و خروج از NPT را نه تهدید، بلکه نوعی دفاع از حق حاکمیت ملی می‌داند.
اما چنین دفاعی، اگرچه از منظر سیاسی داخلی قابل فهم است، در عرصه بین‌المللی به‌سادگی می‌تواند ایران را از جایگاه کنونی به کشوری منزوی تبدیل کند. در جهانی که ارتباطات و وابستگی‌ها تعیین‌کننده‌اند، قطع پیوند با سازوکارهای بین‌المللی مساوی است با افزایش آسیب‌پذیری.
بحران پشت در است
مذاکرات استانبول آخرین بخت برای فرار از انفجار سیاسی در پرونده هسته‌ای است. اگر این بخت سوزانده شود، «ماشه» نه فقط از سوی اروپا که از هر دو سو چکیده خواهد شد و کشور وارد دوره‌ای تازه از فشار، نااطمینانی و بی‌ثباتی خواهد شد.
نظر شما