روزنامه شرق نوشت: در بحبوحه تهدید تازه تروئیکای اروپایی مبنی بر فعال‌سازی «مکانیسم ماشه» علیه ایران، صف‌بندی‌های دیپلماتیک جدیدی در حال شکل‌گیری است؛ صفی که این بار تهران تنها عضو آن نیست.
در حالی‌که وزرای خارجه فرانسه، آلمان و بریتانیا با ارسال نامه‌ای رسمی به دبیرکل سازمان ملل، تلویحا اعلام کرده‌اند که اگر ایران تا پایان ماه آگوست به میز مذاکرات بازنگردد، تحریم‌های بین‌المللی ذیل برجام را از طریق سازوکار بازگشت خودکار احیا خواهند کرد، چین و روسیه با موضع‌گیری قاطع، در کنار ایران ایستاده‌اند و مشروعیت چنین اقدامی را به چالش کشیده‌اند.
مکانیسم ماشه؛ ابزار تهدید یا ابتکار سوخته؟
تهدید سه کشور اروپایی به فعال‌کردن مکانیسم ماشه، در شرایطی مطرح می‌شود که از منظر حقوقی، مشروعیت آن زیر سؤال است.
ایران بارها تأکید کرده که اروپا با خروج از تعهدات برجامی، صلاحیت استفاده از هیچ‌یک از سازوکارهای این توافق را ندارد.
عباس عراقچی، وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران نیز اخیرا در گفت‌وگویی صریح اعلام کرد: «اروپایی‌ها نه پایه حقوقی دارند، نه اخلاقی. اگر مکانیسم ماشه را فعال کنند، راه گفت‌وگو برایشان به پایان رسیده است».
او با اشاره به اینکه تحریم‌های فعلی آمریکا بسیار گسترده‌تر از تحریم‌های شورای امنیت هستند، گفت: «بازگشت به تحریم‌های سازمان ملل بیشتر جنبه سیاسی دارد تا اقتصادی. اما بازگرداندن ایران به فصل هفتم منشور ملل متحد می‌تواند تبعات حقوقی مهمی ایجاد کند».
چین؛ مخالفت صریح با سیاست فشار
وزارت امور خارجه چین در واکنش به تهدید تروئیکای اروپایی، با صدور بیانیه‌ای رسمی اعلام کرد: «پکن با تحریم‌های جدید علیه ایران مخالف است و از دیدگاه تهران مبنی بر اینکه کشورهای اروپایی حق قانونی فعال‌سازی مکانیسم ماشه را ندارند، حمایت می‌کند».
این موضع چین نه‌تنها پاسخی به تهدید اروپا، بلکه نشانه‌ای از همسویی استراتژیک پکن با تهران در مقاطع حساس مذاکرات هسته‌ای و نیز تلاشی برای جلوگیری از شکاف بیشتر میان طرف‌های باقی‌مانده در برجام است. چین بر این باور است که استفاده از مکانیسم ماشه، روند اعتمادسازی را از بین خواهد برد و زمینه‌ساز تشدید بحران خواهد شد.
روسیه؛ مکانیسم ماشه، بی‌اثر و فاقد مشروعیت
نمایندگی دائم روسیه در سازمان ملل نیز با ارسال یادداشتی به شورای امنیت به‌صراحت تأکید کرد هرگونه تلاش برای بازگرداندن تحریم‌ها بر اساس مکانیسم ماشه «فاقد مشروعیت»، «بی‌اثر» و «مضر» برای روند دیپلماتیک است.
روسیه در این یادداشت تصریح کرده طبق قطع‌نامه ۲۲۳۱ شورای امنیت، استفاده از مکانیسم اسنپ‌بک فقط در صورتی ممکن است که کشور متقاضی، روند حل‌وفصل اختلافات مندرج در بندهای ۳۶ و ۳۷ برجام را طی کرده باشد؛ مسیری که به‌زعم مسکو، تروئیکای اروپایی نه‌تنها نپیموده‌اند، بلکه باعدم اجرای تعهداتشان، خود ناقض توافق هستند.
ایران: اروپا فاقد اعتبار است
جمهوری اسلامی ایران با استناد به عملکرد ضعیف اروپا در اجرای تعهدات برجامی، این کشورها را فاقد اعتبار برای قضاوت یا استفاده از مکانیسم‌های برجام می‌داند. عراقچی در ادامه اظهارات خود گفته است: «اروپایی‌ها با تکیه بر دیدگاهی مانند «غنی‌سازی صفر» که صراحتا خلاف مفاد برجام است، نشان داده‌اند که نه‌تنها شریک متعهدی نیستند، بلکه اساسا دیگر عضوی از برجام محسوب نمی‌شوند».
او تصریح کرد چین و روسیه در این ارزیابی حقوقی و سیاسی، با ایران هم‌موضع هستند و این سه کشور در شورای امنیت چالشی حقوقی و سیاسی را علیه ادعای مشروعیت اروپا در به‌کارگیری مکانیسم ماشه دنبال خواهند کرد.
جدال بر سر مشروعیت
در حالی که تهدید به فعال‌سازی مکانیسم ماشه بار دیگر بر مذاکرات سایه انداخته، جبهه‌ای حقوقی و سیاسی میان ایران، چین و روسیه در حال شکل‌گیری است که در آن، مشروعیت اقدام اروپا زیر ذره‌بین قرار گرفته است. این نه‌فقط جدالی برای توقف یک روند تحریمی جدید، بلکه تلاشی برای حفظ اعتبار نظام چندجانبه‌گرایی است؛ نظامی که اگر سه کشور اروپایی بدون طی مراحل حقوقی اقدام به بازگشت تحریم‌ها کنند، یک گام دیگر به فروپاشی نزدیک خواهد شد. برخلاف تلاش اروپا برای نمایش انزوا و فشار علیه ایران، موضع‌گیری هماهنگ چین و روسیه بار دیگر نشان داد که تهران در میدان دیپلماسی تنها نیست و مقاومت در برابر زیاده‌خواهی، پشتوانه‌ای فراتر از مرزهای منطقه‌ای دارد.
در نهایت، آنچه در هفته‌های پیش‌رو رقم خواهد خورد، می‌تواند مسیر آینده سیاست هسته‌ای ایران و همچنین موقعیت حقوقی برجام را تعیین کند. ایران و هم‌پیمانان کلیدی‌اش در شورای امنیت، یعنی چین و روسیه، اکنون تا نهم شهریور (پایان آگوست) فرصت دارند تا از تمام ظرفیت‌های دیپلماتیک، حقوقی و سیاسی خود برای جلوگیری از فعال‌سازی مکانیسم ماشه استفاده کنند.
در این میان، پیشنهاد تعلیق شش‌ماهه از سوی تروئیکای اروپایی -هرچند با انگیزه فشار مطرح شده- شاید آخرین فرصت برای خرید زمان و پیشگیری از بازگشت کامل تحریم‌های شورای امنیت باشد؛ تعلیقی که اگر با ازسرگیری گفت‌وگوها با اروپا و در سطحی فراتر، با ایالات متحده همراه شود، می‌تواند در نهایت زمینه‌ساز غیرفعال‌سازی دائمی مکانیسم ماشه و خروج این ابزار از مدار تهدیدات علیه ایران شود. اکنون بیش از همیشه، میدان عمل دیپلماسی فعال و هم‌راستایی راهبردی با شرکای جهانی، تعیین‌کننده آینده این منازعه پرهزینه خواهد بود.
نظر شما