قطعنامه تمدید سررسید انقضای قطعنامه ۲۲۳۱ که با پیشنهاد روسیه و چین در شورای امنیت مطرح شد، رأی نیاورد و حالا می‌شود گفت برجام عملا از بین رفته است. هرچند ایران باور دارد فعال‌شدن مکانیزم ماشه یا همان اسنپ بک غیرقانونی است زیرا این غربی‌ها بودند که در ابتدا مفاد برجام را نقض کردند و کشورهای اروپایی حق درخواست فعال شدن این سازوکار را نداشتند.

دیمیتری پولیانسکی گفت: اکنون شورای امنیت این فرصت را دارد که از چنین سناریوی خطرناکی جلوگیری کند. پیشنهاد روسیه و چین برای تمدید فنی قطعنامه ۲۲۳۱ به مدت شش ماه، تا آوریل ۲۰۲۶، امکان یافتن راه‌حلی مورد توافق همگان را باز می‌گذارد. همان‌طور که در بخش عملیاتی پیش‌نویس ما پیشنهاد شده، این کار باید از طریق مذاکرات میان تمامی طرف‌های اولیه برجام انجام گیرد، درست مانند ۱۰ سال پیش که توافق هسته‌ای را بررسی می‌کردیم.

کوروش احمدی، دیپلمات پیشین ایران در سازمان ملل، درباره ابعاد این موضوع به «انتخاب» گفت: «اتفاقی که قرار است امشب در ساعت ۱۲ به وقت گرینویچ رخ دهد، یعنی سی روز پس از اعلام تخلف سه کشور اروپایی، عملا به معنای بازگشت به وضعیت پیش از برجام است. این همان مسیری است که با خروج آمریکا از برجام در دوره اول ریاست‌جمهوری ترامپ آغاز شد. آمریکا طرف‌ اصلی برجام بود و خروجش باعث شد بخش عمده پایه‌های برجام فرو بپاشد. با این حال، در آن زمان هنوز امکان بازسازی توافق وجود داشت. اروپایی‌ها از اقدام آمریکا انتقاد کردند و کوشیدند برجام زنده بمانذ، اما عملا قادر نبودند شرکت‌های خود را متقاعد کنند که برخلاف فشار آمریکا کار با ایران را ادامه دهند. به همین دلیل، نتوانستند اقدام مؤثری انجام دهند. ایران نیز پس از مدتی شروع به توقف تدریجی تعهدات خود ذیل برجام کرد. یعنی در واقع در سال ۲۰۱۹ اسنپ‌بک خاص خود را فعال کرد و به سرعت به وضعیت غنی سازی قبل از برجام رسید و از آن فراتر رفت».

او ادامه داد: «در حال حاضر اسنپ‌بک غربی ها به معنی بازگشت قطعنامه‌های شورای امنیت علیه ایران است؛ قطعنامه‌هایی که در چارچوب برجام لغو شده بودند. امشب، با پایان مهلت سی‌روزه، این قطعنامه‌ها دوباره فعال خواهند شد. در این سال‌ها عملا شاهد معکوس‌شدن روند برجام و بازگشت تدریجی اقدامات و تعهدات دو طرف بوده‌ایم و اتفاق امشب به منزله گام ماقبل آخر در مسیر بازگشت کامل به دوران پیش از برجام است. گام آخر اما بازگشت تحریم‌های اتحادیه اروپاست. پس از خروج آمریکا، اتحادیه اروپا تحریم‌هایی را که پیش‌تر لغو کرده بود، مجددا برقرار نکرد و آنها همچنان لغوشده باقی مانده‌اند. البته در دو حوزه، یعنی تسلیحات متعارف و فعالیت‌های موشکی، محدودیت‌های مطرح شده در قطعنامه های شورای امنیت را که در سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۳ تمام شده بودند، حفظ شد. با این حال، کلیت تحریم‌های اروپایی دوباره اعمال نشد. اکنون باید دید اروپا تصمیم به بازگرداندن کامل تحریم‌های خود می‌گیرد یا خیر. اگر چنین کند، برجام در همه ابعادش عملا پایان یافته تلقی خواهد شد. تحریم‌های شورای امنیت ابعاد اقتصادی و مالی محدودی در ارتباط با برنامه هسته‌ای و موشکی ایران دارند. به این معنی که این تحریم‌ها برخی فعالیت‌های مالی و اقتصادی مرتبط با هسته‌ای و موشکی ایران را محدود می‌کنند و تعدادی از اشخاص حقیقی و حقوقی نیز ذیل آنها تحریم می‌شوند. البته این تحریم‌ها جامع و همه‌جانبه نیستند. از آنجا که تحریم های یک جانبه آمریکا و تهدید بانک ها و شرکت های بین المللی به محرومیت از بازار آمریکا مطرح است، آن شرکت‌ها و بانکها عملا حاضر به همکاری با ایران نمی‌شوند. در صورت بازگشت تحریم‌های اروپا، حتی بانک‌ها و شرکت‌های کوچکی که دنبال دسترسی به بازار آمریکا هم نبودند ممکن است، نگران کار با ایران شوند. در عمل، با توجه به ادامه تحریم های یک جانبه آمریکا، تحریم های اروپا و شورای امنیت از نظر مالی و اقتصادی نمی توانند تاثیر خیلی زیادی داشته باشند. اما اثرات سیاسی و روانی آنها مهم است».

این تحلیلگر مسائل سیاست خارجی در پاسخ به این پرسش که ریاست دوره ای روسیه بر شورای امنیت در ماه اکتبر آیا می‌تواند بر روند فعال‌شدن تحریم‌ها موانعی ایجاد کند یا خیر، تشریح کرد: «ریاست دوره‌ای روسیه بر شورای امنیت تأثیر تعیین‌کننده‌ای بر این روند ندارد، زیرا در ماه اکتبر موضوعی درباره ایران در دستور کار شورا نیست. با این حال، روسیه، چین، الجزایر و پاکستان که در دو رأی‌گیری اخیر جانب ایران را گرفتند، می‌توانند در کار کمیته تحریم‌ها یا در روند احیای پنل کارشناسی که در قطعنامه ۱۹۲۹ پیش‌بینی شده است، مانع ایجاد کنند. تصمیم‌های همه کمیته‌های تحریم‌ با اجماع اتخاذ می‌شود و مخالفت حتی یک عضو می‌تواند مانع از اتخاذ تصمیم جدیدی یا حتی تعیین رئیس کمیته شود. در مورد پنل کارشناسی نیز تشکیل دوباره آن تنها با تصویب شورای امنیت امکان‌پذیر است و در اینجا عدم پیوستن روسیه یا چین یا هر دو به اجماع می‌تواند مانع کار شود.

نکته دیگر آن است که چین و روسیه به همراه ایران در ۲۸ اوت گذشته نامه‌ای به رئیس شورای امنیت ارسال کردند و دلایل خود مبنی بر اینکه چرا سه کشور اروپایی نمی‌توانستند درخواست فعال‌شذن اسنپ بک را بدهند، مطرح کردند و اعلام کردند که بی‌توجهی به این مسئله باعث می‌شود در صورت بازگشت قطعنامه های قبلی، تعهدی حقوقی برای جامعه بین‌المللی جهت احترام به آن قطعنامه ها ایجاد نشود. شاید بشود از این نامه چنین برداشت کرد که چین و روسیه به طور ضمنی می‌گویند متعهد به رعایت قطعنامه‌ها نخواهیم بود. این فراز در آن نامه در دو سخنرانی که هریک از این دو کشور در دو رای گیری ایراد کردند، تکرار نشد. همچنین باید توجه داشته باشیم که این دو کشور برای موقعیت شورای امنیت که خود عضو دائمی آن هستند، اهمیت زیادی قائل‌اند و شاید نخواهند با این تصمیم یعنی عدم اجرای مفاد قطعنامه‌ها زمینه تضعیف تصمیمات شورای امنیت را فراهم کنند».

احمدی در پایان درباره اینکه روسیه و چین تا کجا از ایران حمایت خواهند کرد، گفت: «در ۱۳۸۴، چین و روسیه در ارجاع پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت با غرب همراهی کردند و به دو قطعنامه مربوطه در شورای حکام آژانس رای مثبت دادند. آنها همچنین به شش قطعنامه تحریمی در شورای امنیت هم رأی مثبت دادند. اما باید توجه داشت که شرایط بین‌المللی امروز با سال‌های ۸۴ تا ۸۹ تفاوت زیادی دارد. روسیه بر سر اوکراین درگیر مناقشه‌ای جدی با غرب است و چین نیز در دوره ترامپ درگیری‌هایی با آمریکا دارد؛ بنابراین احتمال دارد این دو کشور امروز تمایل بیشتری برای حمایت از ایران نشان دهند. با این حال، پرسش اساسی این است که آیا شورای امنیت اقدام تازه‌ای علیه ایران انجام خواهد داد یا خیر. مثلا اگر ایران بخواهد از معاهده ان‌پی‌تی خارج شود و شورای امنیت بخواهد واکنش تندی نشان دهد و تحریم‌های مضاعفی علیه ایران اعمال گردد، باید دید چین و روسیه همچنان در کنار ایران خواهند ماند یا خیر. در مورد اقدام نظامی، به نظر نمی‌رسد که در شرایط کنونی آمریکا تمایل به اقدام از طریق شورای امنیت علیه ایران را داشته باشد. هم به دلیل محدودیت‌های داخلی و پایگاه اجتماعی ترامپ و هم به دلیل نبود هماهنگی با روسیه و چین. بنابراین بعید است که اقدامی از سوی غرب برای بردن ایران ذیل ماده ۴۲ فصل هفتم منشور ملل متحد و گرفتن مجوز از شورای امنیت برای اقدام نظامی علیه ایران در دستور کار باشد. در مورد اینکه آیا قطعنامه های تحریمی جدیدی در شورای امنیت علیه ایران مطرح می شود یا خیر باید دید چه تحولاتی در هفته ها و ماه های آینده ممکن است شکل گیرد. کم و کیف تحولات، نوع واکنش ایران، سیاست های منطقه ای و رابطه چین و روسیه با غرب در نحوه واکنش این دو کشور تاثیر خواهد داشت.».