رویداد۲۴ نوشت: حوالی غروب سه‌شنبه هفته گذشته سرگی لاوروف وزیر خارجه روسیه ادعا کرد که مکانیسم ماشه ساخته و پرداخته وزرای خارجه ایران و امریکا و به‌تعبیری «نتیجه توافق ظریف و کری» بود.
ادعای عجیب لاوروف درباره توافق ظریف-کری بر سر اسنپ‌بک!
این دیپلمات ارشد روس تاکید کرد که مسکو هیچ نقشی در گنجاندن اسنپ‌بک یا همان مکانیسم ماشه در توافق برجام نداشته؛ وقتی با پرسشی درباره سخنان چندی پیش ظریف در ارتباط با «نقش کرملین در تضعیف تلاش‌ها برای احیای برجام» مواجه شد، مدعی شد که «بند مربوط به اسنپ‌بک درواقع در مرحله نهایی مذاکرات، به‌طور مستقیم میان ظریف و کری موردتوافق قرار گرفت» و آنها هم از «این موضوع شگفت‌زده» شدند. او گفت «اگر شرکای ایرانی ما این فرمول را _که صادقانه بگویم یک دام حقوقی بود_ پذیرفتند، ما دلیلی برای مخالفت نداشتیم.»
تکذیب ادعای لاوروف در ۲ کتاب و یک مصاحبه
۴۸ ساعت، جواد ظریف به این اظهاران واکنش نشان داد، اما واقعیت این است که او پیش از افشاگری روز پنجشنبه هم در جلد چهارم کتاب «راز سر به مهر»، جزئیات مذاکرات برجام را برای چنین روزی مکتوب کرده بود. این تنها ظریف نیست که از نقش روسیه و مشخصاً شخص سرگئی لاوروف در تدوین اسنپ‌بک پرده برداشته است؛ وندی شرمن، مذاکره‌کننده ارشد آمریکایی نیز در بخشی از کتاب خود که با عنوان «ترس یعنی شکست؛ درس‌هایی درباره شجاعت، قدرت و سرسختی»، اوایل سپتامبر ۲۰۱۸ (شهریورماه ۹۷) نوشته «لاوروف، نقشی محوری در اسنپ‌بک داشت!»
با این همه، اهمیت درگیری لفظی میان ظریف و لاوروف به موضوع اسنپ بک محدود نمی‌شود؛ ظریف در یک نشست دانشگاهی، با پرسش‌هایی درباره این ادعای وزیر خارجه روسیه مواجه شد و در این گفت و گو نه‌تنها آن‌چه را که لاوروف درباره مکانیسم ماشه گفته بود را رد کرد، بلکه در سخنانی به‌مراتب مهم‌تر، به راهبردهای کلان سیاست خارجی مسکو در قبال تهران اشاره کرد و از حقایقی پرده برداشت.
ظریف آن‌چه لاوروف درباره مکانیسم ماشه گفته را مصداق «خلاف‌گویی» خواند و از طرح فاجعه روسیه برای برجام پرده برداشت. او تعریف کرد که «یک روز دیدم آقای کری کاغذی در دست و پیشنهادی دارد مبنی‌بر اینکه بیاییم قطعنامه‌ها را ۶ ماه به ۶ ماه تعلیق کنیم؛ یعنی هر ۶ ماه باید می‌رفتیم به شورای امنیت؛ اگرچه بنا بود به‌طور اتوماتیک تمدید شود، اما با درخواست دو عضو شورای امنیت می‌توانست به رای گذاشته شود که اگر این اتفاق افتاده بود، ۶ سال پیش برجام تمام شده بود. به کری گفتم این چه پیشنهادی است که آورده‌ای؟! به عقل و شعور من توهین می‌کنی؟! گفت نه من به شعور تو توهین نمی‌کنم؛ این [پیشنهاد] را رفیقت، لاوروف داده است!»
ظریف بار دیگر تاکید کرد که همان شبی که برجام تمام شد و توافق کردیم، «به لاوروف دستور داده بودند، نگذارد برجام نهایی شود». او شرح داده که لاوروف «برای همین رفت روسیه مصاحبه کرد و گفت ما با تحریم تسلیحاتی مخالف بودیم و ظریف ما را مجبور کرد بپذیریم.»
ظریف در بخش هایی از اظهاراتش ، به برخی اقدام‌های دیگر مسکو علیه تهران نیز اشاره کرد؛ شاید مهمترین این اظهارات جایی بود که ظریف گفت: «روسیه دو خط قرمز دارد؛ اول اینکه ایران نباید هیچ‌وقت با دنیا روابط آرام داشته باشد و دوم اینکه نباید با دنیا به درگیری برسد!» خطوط قرمز و راهبردی عجیب در سیاست خارجی مسکو در قبال تهران که به نظر می‌رسد تنها با یک هدف می‌تواند در دستورکار دیپلماسی کرملین قرار گیرد و آن، اینکه «هر کاری مجاز است تا پروژه توسعه در ایران از حیز انتفاع ساقط شود!»
هجمه تندروها به دیپلمات ایرانی و دفاع از دیپلمات خارجی
عداوت و دشمنی تندروهایی که هویتشان با ضدیت با برجام و هرگونه تعامل دیپلماتیک ایران با جامعه جهانی گره خورده، اتفاق تازه‌ای نیست؛ اما هجمه شدید آنها علیه ظریف و همزمان حمایت تام و تمام از لاوروف روس، به‌واقع اتفاقی عجیب و نوبر بود؛ آن هم درحالی‌که هنوز جوهر بدعهدی چندوجهی روس‌ها علیه به ایران در پرونده سوریه و جنگ دوازده روزه خشک نشده است.
ظریف نیز مصاحبه جنجالی خود با سعید لیلاز که فایل صوتی‌اش در ماه‌های پایانی دوران وزارتش، به‌طور ناخواسته درز کرد، هزینه‌های حفظ بشار اسد در دمشق برای تهران را شرح داد و گفت این هزینه‌ها در نتیجه سیاست روس ها بر ایران تحمیل شد؛ ظریف در این مصاحبه توضیح می‌دهد که چطور ایران بعد از سفر سردار سلیمانی به روسیه، رسما وارد جنگ سوریه شده است. حمایتی که نه‌تنها هیچ سود و عوایدی برای ایران در پی نداشت، بلکه وقتی فصل دروی محصول در دوره بازسازی بعد از جنگ رسید، روس‌ها، در غیاب نیروهای ایرانی، تمامی محصولات باغ اسد را درو کرده‌اند.
روسیه البته در روزهای پایانی دولت اسد بار دیگر نشان داد که نه‌تنها توجهی به منافع تهران ندارد، بلکه اگر لازم باشد حاضر است به راحتی ایران را قربانی کند. هنوز از یاد نبرده‌ایم وقتی دولت اسد بالاخره پس از سال‌ها مقاومت در مقابل معترضان، ساقط شد، عباس عراقچی وزیر خارجه ایران بی‌خبر از همه جا در بازار شام مشغول شاورما خوردن بود؛ در حالی که به استناد گزارش رسانه‌های غربی، روسیه از سقوط قریب الوقوع اسد مطلع بود و زمینه فراری دادن اسد و خانواده‌اش از مهلکه، را هم فراهم کرده بود. همین پوتین با جولانی و حاکمان جدید دمشق هم دیدار می‌کند اما ایران به وضوح قادر به ایجاد توازن در روابط خارجی‌اش نیست.
پرده دیگر بدعهدی‌های مسکو، ماجرای ارسال پهپادهای ایرانی برای کمک به جنگ با اوکراین است. غائله‌ای که ظریف هم در سخنان اخیر خود به آن اشاره کرد و گفت «روس‌ها هم سفر حاج‌قاسم به مسکو را خبری کردند و هم ارسال پهپادهای ایرانی به روسیه در جنگ اوکراین را فاش کردند!»
افشای این حمایت گسترده تسلیحاتی تهران از مسکو در جریان جنگ اوکراین، مذاکرات احیای برجام در روزهای نخست دولت ابراهیم رئیسی را به بن بست کشاند.شاید اگر خبر این حمایت‌های تسلیحاتی و ارسال پهپادهای ایرانی به روسیه و استفاده احتمالی از آنها در جریان تجاوز نظامی ارتش پوتین به خاک اوکراین منتشر نشده بود، تروئیکای اروپایی تا این میزان بر فعال‌سازی مکانیسم ماشه پافشاری نمی‌کردند. بماند که اگر این خبر مطرح نشده بود، چه بسا برجام بسیار پیشتر از اینها در دولت بایدن احیا شده بود و به مشکلات حقوقی امروز گرفتار نمی‌شد.
در یکی از دشوارترین بزنگاه‌های زمانی برای جمهوری اسلامی در تمام حدود نیم قرن گذشته، یعنی در خلال جنگ ۱۲ روزه که جنگنده‌های اسرائیلی و امریکایی حریم هوایی ایران را نقض می کردند، خیانت‌های پنهان و آشکار مسکو متوقف نشد. نکته‌ای که محمد صدر، دیپلمات پیشین و عضو کنونی مجمع تشخیص مصلحت نظام به‌تازگی در یک اظهارنظر مطبوعاتی مطرح کرد و مدعی شد که این روس‌ها بودند که در جریان جنگ ۱۲ روزه، محل پدافندها را لو دادند!
لشکرکشی دلواپسان از جبهه رسانه‌های وابسته به نهادهای نظامی
آن‌چه، اما به‌رغم تمامی این مسائل، محل شگفتی و تعجب است، حمایت سفت و سخت تندروهای داخلی از مواضع مسکو و شخص سرگئی لاوروف و همزمان، هجمه شدید علیه جواد ظریف است.تا جایی یکی از نمایندگان مجلس، ضمن تاکید بر لزوم سکوت ظریف، صراحتاً او را به برخورد قضایی و ورود دادستانی تهدید کرد.
مجتبی زارعی عضو کمیسیون امنیت ملی گفته اگر دکتر ظریف بخواهد این موقعیت حساس را درک نکند دادستانی کل باید در مراقبت از امنیت ملی فورا او را احضار کند!
او در شبکه ایکس خود نوشت: حالا که روسیه به عنوان رئیس دوره‌ای شورای امنیت و شریک راهبردی ایران هم پایان ننگین اسنپ را اعلام کرد و حالا که بیش از ۱۰۰ کشور مستقل و غیر متعهد جهان در نشست اوگاندا هم می‌گویند اسنپ بک تمام شد و حالا که دبیر شعام پبام جامع امام خامنه‌ای حکیم را به آقای پوتین برای این نوقعیت خطیر تقدیم کرد؛ شما سکوت را رعایت کنید و به روند ملّی در ایران و اجماع جهانی بپیوندید.
زارعی گفته: «آقای ظریف! شما را فردی وطن خواه می‌شناسم، اما اگر اینک در چارچوب مناسبات امنیت ملّی سکوت نکنید و باز هم گویا عیان شدن خسارتِ محض برجام را نخواهید ببینید و دفاع شخصی را بر دفاع ملّی ترجیح دهید دادستانی کل موظف است شما را بخاطر اخلال در امنیت ملی فورا احضار و ارشاد کند.»
پرسش اینجاست که دلواپسان تعامل ایران با جامعه جهانی، دقیقاً با چه متر و معیاری، برای کسی همچون لاوروفِ، آغوش می‌گشایند و دیپلماتی کارکشته همچون ظریف را به «خیانت» متهم می‌کنند؟ رحیم‌پور ازغدی چهره شناخته شده جریان اصولگرا ظریف را «متخصص دروغ و چاخان» خوانده است. در همین غائله چندین رسانه و خبرگزاری‌های اصولگرای نزدیک به برخی نهادهای نظامی، لاوروفِ روس را دوستِ ایران و ظریف را خائن به ایران و ایرانیان خواندند.
روزنامه کیهان در سرمقاله خود خطاب به ظریف نوشت «خسارت‌های ده ساله برجام به کنار! چرا اکنون که وقت تقویت یارگیری در برابر تهدیدها و تحریم‌های غرب است، کشورهای همسو و دارای منافع مشترک با ایران را می‌زنند؟».
نخبرگزاری تسنیم، رسانه نزدیک به نهادهای نظامی در گزارشی ظریف را «خودشیفته» خوانده و روایت لاوروف را تایید کرده است. این رسانه گفته «ظریف دروغ می‌گوید تا خود را از زیر بار مسئولیت خارج کند». این رسانه مدعی است که «دار و دسته ظریف عصبانی‌اند» چون «امروز بیش از هر زمان دیگری، دیپلماسی کشور در مسیر واقعی خود یعنی «خنثی‌سازی تحریم‌ها و تعامل فعال با شرق قرار گرفته است».