رویداد۲۴ نوشت: محسن رضایی، فرمانده پیشین سپاه پاسداران، در گفت‌وگو با تلویزیون مدعی شد که پاکستان به تهران وعده داده اگر اسرائیل علیه ایران از سلاح هسته‌ای استفاده کند، پاکستان نیز متقابلاً به نفع ایران از بمب اتم خود استفاده خواهد کرد.
این اظهارات به سرعت در رسانه‌های داخلی و خارجی بازتاب پیدا کرد و در فضایی که ایران به نظر می‌رسد فاقد متحدان منطقه‌ای است، چنین حمایتی—به‌ویژه از جنس هسته‌ای—می‌تواند نوعی بازدارندگی تلقی شود.
اما این خبر دیری نپایید که تکذیب شد. تنها یک روز بعد، وزیر دفاع پاکستان اعلام کرد کشورش چنین تعهدی به ایران نداده است.
خواجه محمد آصف در پیامی در شبکه اجتماعی ایکس (توئیتر سابق) نوشت: «توان هسته‌ای ما برای رفاه مردم و دفاع از کشورمان در برابر نقشه‌های خصمانه دشمنان است. ما به دنبال سیاست‌های سلطه‌جویانه علیه همسایگان خود نیستیم؛ چیزی که این روزها اسرائیل به‌خوبی آن را به نمایش گذاشته است.»
با این حال، برخی رسانه‌های ایران همچنان ادعای تهدید اتمی پاکستان علیه اسرائیل را با لحنی قطعی منتشر می‌کنند.
بیشتر بخوانید:
نقش عراق در جنگ ایران و اسرائیل چیست؟/ دوران بی‌طرفی همسایه ایران آغاز شد؟
آیا احتمال دارد پاکستان برای دفاع از ایران از بمب اتم استفاده کند؟
ایران و پاکستان طی دهه‌های گذشته روابط دوستانه‌ای داشته‌اند. حتی تبادل آتش مرزی میان دو کشور در سال گذشته نتوانست این مناسبات را به طور جدی خدشه‌دار کند. اما مسئله استفاده از سلاح هسته‌ای موضوعی استراتژیک و فراتر از مناسبات معمول دیپلماتیک است و به دکترین دفاعی پاکستان بازمی‌گردد.
پاکستان نخستین بار در سال ۱۹۹۸ سلاح هسته‌ای خود را آزمایش کرد؛ اما مسیر دستیابی آن به فناوری هسته‌ای چند دهه پیش آغاز شده بود.
برای بررسی دقیق‌تر این مسئله، با محسن روحی‌صفت، دیپلمات ارشد پیشین ایران در پاکستان، گفت‌وگو کردیم.
پاکستان در دوران جنگ تحمیلی همه‌جانبه به ایران کمک می‌کرد
روحی‌صفت با اشاره به بنیان‌های دفاعی جمهوری اسلامی ایران به رویداد۲۴ گفت که تهران از ابتدا بر اتکای صرف به توان داخلی تأکید داشته و هرگز به دنبال وابستگی به دیگر کشورها نبوده است.
او تأکید کرد: «در واقع، ساختار کشور همیشه مبتنی بر این بوده که دفاع‌هایی که ما انجام می‌دهیم، مبتنی بر توان خودمان است. این، یک اصل در سیستم دفاعی ما بوده است. از ابتدای انقلاب، ما بر این تأکید داشتیم که روی پای خودمان بایستیم و از خود دفاع کنیم و هیچ‌گاه اتکا به کشوری دیگر نداشتیم؛ حتی یک کشور.»
با این حال روحی‌صفت افزود: «اگر بخواهیم از میان کشورهای دنیا کشوری را نام ببریم که نزدیک‌ترین رابطه را با ایران دارد و می‌تواند در مواقع خاص کمک کند، قطعاً یکی از اولین‌ها پاکستان است. در دوران جنگ تحمیلی، پاکستان بدون آن‌که به‌صورت رسمی اعلام کند، هر کاری که از دستش برمی‌آمد برای کمک به ما انجام داد. این کمک‌ها غیرعلنی بود، اما تأثیرگذار.»
او همچنین به سابقه روابط ایران و پاکستان پیش از انقلاب اشاره کرد و گفت: «در زمانی که پاکستان در بحران بود و تمامیت ارضی‌اش تهدید می‌شد، این ایران بود که بی‌چشم‌داشت به کمک آن کشور می‌رفت؛ چه در زمینه تجهیزات، چه پشتیبانی لجستیکی، و حتی فراهم کردن پناهگاه و عمق استراتژیک.»
روحی‌صفت تأکید کرد: «پاکستان نیز متقابلاً، چه در دوران رژیم گذشته و چه پس از انقلاب، پیوند نزدیکی با ایران داشته است. اگرچه گاهی حوادث مقطعی باعث تیره شدن روابط می‌شد، اما در مواقع حساس، دو کشور کنار هم بوده‌اند.»
«سلاح هسته‌ای برای استفاده نیست؛ برای عدم استفاده است»
آیا پاکستان ممکن است در شرایط خاص از سلاح هسته‌ای علیه دشمنان ایران استفاده کند؟ روحی‌صفت این احتمال را رد می‌کند.
او گفت: «سلاح هسته‌ای برای استفاده نیست، برای عدم استفاده است. فایدهٔ آن در تهدید نهفته است، نه در کاربرد مستقیم. تاکنون، از پایان جنگ جهانی دوم به این‌سو، ما هیچ‌گاه شاهد استفادهٔ واقعی از سلاح هسته‌ای نبوده‌ایم؛ علی‌رغم آن‌که برخی کشورها این سلاح را در اختیار داشته‌اند. بنابراین، هدف اصلی، بازدارندگی است.»
روحی‌صفت در ادامه افزود که برخی اظهارات تهدیدآمیز مقام‌های اسرائیلی در گذشته ممکن است موجب شده باشد که پاکستان بر بازدارندگی هسته‌ای خود تأکید کند: «آن‌چه ممکن است انگیزهٔ پاکستان را برای تأکید بیشتر بر بازدارندگی هسته‌ای افزایش داده باشد، برخی مواضع مقامات اسرائیلی از جمله نتانیاهو است. شخص نتانیاهو سال‌ها پیش در مصاحبه‌ای گفته بود که ما ابتدا باید تهدید هسته‌ای ایران را برطرف کنیم و سپس به سراغ پاکستان برویم.»
به گفته او، اسرائیل همواره از سلاح هسته‌ای در دست یک کشور اسلامی احساس نگرانی داشته است.
روحی‌صفت در ادامه یادآور شد که پاکستان در دهه‌های گذشته، با وجود فشارهای آمریکا و مخالفت غرب با برنامه هسته‌ای این کشور، توانست مسیر خود را طی کند. او همچنین گفت: «در سال‌های اخیر و پس از خروج آمریکا از افغانستان، دوباره فشارهایی از سوی واشنگتن بر پاکستان دربارهٔ موضوع هسته‌ای اعمال شده است.»
«تحلیل رویدادها نیازمند درک پیچیدگی‌های منطقه‌ای است»
روحی‌صفت در پایان گفت‌وگوی خود تأکید کرد که برای فهم تحولات کنونی باید پیچیدگی‌های روابط منطقه‌ای و تاریخی را در نظر گرفت و نباید این مسائل را صرفاً در چارچوب خبرهای کوتاه و تیترهای احساسی تحلیل کرد.
دکترین امنیتی پاکستان؛ بمب اتم برای کِی؟
پاکستان جزو معدود کشورهای اسلامی دارای سلاح هسته‌ای است و دکترین امنیتی این کشور همواره بر بازدارندگی متقابل استوار بوده است. بر خلاف سیاست‌های «ابهام هسته‌ای» برخی کشورها، اسلام‌آباد صراحتاً اعلام کرده که سلاح هسته‌ای را نه برای حمله پیش‌دستانه، بلکه برای دفاع از تمامیت ارضی خود و در شرایطی کاملاً خاص به کار خواهد گرفت.
خط قرمز هسته‌ای پاکستان عمدتاً مربوط به تهدیدات موجودیتی است. این یعنی تنها زمانی ممکن است پاکستان به استفاده از بمب اتم فکر کند که موجودیت سرزمینی یا بقای حکومت این کشور به طور مستقیم تهدید شود؛ یا در صورتی که یک قدرت خارجی اقدام به حمله اتمی یا تهاجم گسترده علیه پاکستان کند.
کارشناسان امنیتی منطقه‌ای همچنین معتقدند که اصلی‌ترین جهت‌گیری دکترین هسته‌ای پاکستان، مقابله با تهدیدات احتمالی از سوی هند است. رقابت تسلیحاتی میان پاکستان و هند از زمان استقلال دو کشور آغاز شد و همچنان ادامه دارد. در واقع، سلاح‌های هسته‌ای پاکستان، پیش از هر چیز، پاسخی به برنامه تسلیحاتی هند تلقی می‌شود.
پاکستان دکترین «ابتکار عمل اول» را رد نکرده است. برخلاف هند که سیاست «عدم استفاده نخست» (No First Use) را اعلام کرده، مقامات پاکستانی همواره گفته‌اند که اگر احساس کنند تهدیدی قریب‌الوقوع موجودیت کشور را هدف گرفته، ممکن است پیش‌دستانه عمل کنند.
در همین راستا، بسیاری از تحلیل‌گران بر این باورند که احتمال استفاده پاکستان از بمب اتم برای دفاع از کشور ثالثی مانند ایران، عملاً بسیار پایین است. چرا که ورود به چنین سناریویی، پاکستان را به طور مستقیم درگیر یک جنگ تمام‌عیار اتمی خواهد کرد؛ آن هم در حالی که اسلام‌آباد اساساً بر اصل اجتناب از درگیری‌های مستقیم در سطح جهانی تأکید دارد.
به بیان ساده، پاکستان سلاح هسته‌ای خود را برای بقای خودش می‌خواهد؛ نه برای ورود به جنگ‌های دیگران.
Your Comment