رویداد۲۴ نوشت: حمله اسرائیل به ایران و جنگ ۱۲ روز که هنوز هم سایه آن کاملا از سر کشور برداشته نشده، به خاطر جان‌هایی که گرفت و ویرانی‌هایی به بار آورد؛ داغ بزرگی به دل مردم گذاشت، اما فقط یک روی سکه بود. روی دیگر ضعف امنیتی و جدی بودن مساله نفوذ اطلاعاتی است که حالا دیگر کسی درباره شک و شبهه ندارد.

ترور بی‌سابقه روز اول و شهادت تعداد قابل توجهی از فرماندهان ارشد در طی این جنگ، دستگاه‌های امنیتی را به چالش کشید و این مطالبه عمومی را ایجاد کرد که هر چه سریعتر فکری به حال این وضعیت شود. بحث درباره شیوه‌های نفوذ و ابزارهای آن نیز به همین خاطر داغ شد، به خصوص از وقتی که در بحبوحه جنگ از مردم خواسته شده که واتساپ را از گوشی‌ها خود پاک کنند.

ارائه این درخواست از یک سو سوالاتی مثل اینکه آیا اسرائیل توانسته مستقیماً به اطلاعات طبقه‌بندی‌شده فرماندهان دست یابد؟ آیا یک «جاسوس دیجیتال» در جیب آنها حضور داشته؟ و ... را مطرح کرد و از سوی دیگر این تصور را ایجاد کرد که در زمینه پیدا کردن حفره‌های امنیتی و ضعف‌های موجود به نحوی ساده‌نگری شده و شاهد تخفیف قضیه هستیم!

واتساپ؛ ابزار مکان‌یابی و ترور؟

اظهارات اخیر سردار غلامرضا جلالی، رئیس سابق سازمان پدافند غیرعامل را باید در امتداد همان نگاهی دانست که برای موبایل و شبکه‌های اجتماعی در پروسه جاسوسی سهم ویژه‌ای قائل است. او اعلام کرده که پیام‌رسان واتساپ در مکان یابی و ترور اسماعیل هنیه نقش محوری داشته است.

به گفته جلالی این اپلیکیشن به‌صورت غیرمستقیم اطلاعات مکانی کاربران را در اختیار دشمن قرار می‌دهد و مورد استفاده نیروهای امنیتی اسرائیل برای شناسایی و هدف‌گیری قرار گرفته است.

بیشتر بخوانید: هشدار سخنگوی سپاه: اگر رژیم اسرائیل مجددا حمله کند، تهران دیگر هیچ خط قرمزی نخواهد داشت

سردار حاجی‌زاده: تلفن‌ها را خاموش کنید

این سخنان سردار جلالی، اما یادآور هشدار جدی سردار حاجی‌زاده درباره اهمیت وسایل الکترونیکی از جمله موبایل بود. سردار حاجی‌زاده در سخنانی با اشاره به حجم اطلاعات لورفته، تاکید کرده بود که دشمن حتی مکالمات تلفنی برخی فرماندهان را نیز شنود می‌کند. او می‌گفت: «ما باید قبول کنیم که روش‌های کلاسیک حفظ اطلاعات دیگر کارایی قبل را ندارد.»

وی با اشاره به اینکه سردار سلیمانی هم هر دو هفته سیم کارت و گوشی تلفن خود را عوض می‌کرد، بر اهمیت موضوع موبایل‌ها تاکید کرده و اصرار داشت که فرماندهان باید تلفن‌های خود را خاموش کنند.

سیدحسن نصرالله: موبایل‌ها جاسوس‌اند

اظهارات مشابهی را از سیدحسن نصرالله نیز شنیده بودیم. دبیرکل شهید حزب‌الله لبنان نیز زمانی گفته بود: «اکثر اتفاقاتی که برای ما افتاده به خاطر موبایل بوده است. اسرائیل به جاسوس نیاز ندارد بلکه از طریق اینترنت، همه شهرها و خیابان‌ها و رزمندگان را می‌بیند.»

سید حسن نصرالله با تاکید بر اینکه «موبایل‌های دست شما جای فرماندهان ما را نشان می‌دهد» گفته بود: «باید بدانید که همه ارتباطات شما را کنترل می‌کنند، خواهش می‌کنم که برای حفظ امنیت سایرین، احتیاط کنید».

واکنش قابل تامل دختر شهید شادمانی

تاکید ویژه فرماندهان بر سهم وسایل الکترونیکی از جمله موبایل را به خصوص بعد از تجربه عملیات تروریستی پیجرهای در لبنان نمی‌توان ساده گرفت، اما این به معنی آن نیست که بپذیریم، عوامل دیگری از جمله حفره‎های امنیتی انسانی در این میانه سهمی ندارد. تاکیدات مکرر درباره موبایل و شبکه‌های اجتماعی حتی این نگرانی را ایجاد می‌کند که در زمینه علت یابی و رفع کامل ضعف امنیتی کنونی، غفلت صورت بگیرد.

این نگرانی جدی را می‌توان در واکنش معنادار و قابل تامل دخیر سردار شادمانی به وضوح دید. او در واکنش به اظهارات اخیر سردار جلالی درباره نقش واتساپ با تاکید بر اینکه «مسئله فراتر از واتساپ است» نوشته که نباید با برجسته‌کردن فقط یک اپلیکیشن، اصل مساله جاسوسی فراموش شود. او خواستار شناسایی عوامل انسانی نفوذی شد که ممکن است مسیر لو رفتن اطلاعات را هموار کرده باشند.

استقبال گسترده از واکنش او در فضای مجازی و رسانه‌ای شاهدی بر این مدعا است که دغدغه جدی جامعه ساده گرفتن مساله امنیتی کنونی و عدم رفع آن است. استوری دختر سردار شادمانی نشان می‌دهد که علاوه بر عموم مردم، جامعه نخبگانی امنیتی کشور هم از پاسخ‌های ساده‌سازی‌شده قانع نشده‌اند.

تحلیل رسانه‌ها؛ فناوری یا نفوذ انسانی؟

مساله تاکید بیش از حد روی نقش پیام‌رسان‌ها در نفوذ و جاسوسی طی روزهای گذشته مورد توجه رسانه‌های مختلف نیز قرار گرفته است. روزنامه‌های اصلاح‌طلب در ایران این رویه را راهی برای پوشاندن ابعاد عمیق‌تر نفوذ اطلاعاتی تلقی کرده‌اند و در مقابل، رسانه‌هایی مثل کیهان و وطن امروز، با تاکید بر مخاطرات استفاده از ابزارهای ارتباطی بیگانه، خواستار قطع کامل دسترسی فرماندهان به اینترنت و پیام‌رسان‌ها شده‌اند. در این بین برخی هم مثل محمدجواد لاریجانی تبر را به ریشه زده و خواستار اعمال محدودیت‌های بیشتر اینترنتی شده‌اند.

رسانه‌های بین‌المللی، اما موضوع را کلان‌تر دیده و به ابعاد دیگر نفوذ اطلاعاتی نیز اشاره دارند. مثلا نیویورک‌تایمز از «ترکیبی از جاسوسی انسانی، رهگیری سیگنال‌ها و همکاری برخی منابع منطقه‌ای» برای این عملیات‌ها نوشته است.

شبکه‌های اجتماعی و واقعیت جاسوسی

این واقعیت قابل انکار نیست که اپلیکیشن‌ها، به‌ویژه پیام‌رسان‌هایی خارجی، می‌توانند منبع جمع‌آوری داده‌های حساس باشند. اما کارشناسان امنیتی می‌گویند که نفوذ واقعی، معمولاً از «سهل‌انگاری در آموزش پرسنل»، «ضعف در مقابله با مهندسی اجتماعی» و «رخنه‌های انسانی» ناشی می‌شود.

به عبارت دقیق‌تر، شاید واتساپ و شنودهای مخابراتی ابزارهای خطرناکی باشند، اما آنها تنها بخشی از پازل نفوذند؛ بخشی که تمرکز صرف بر آن، باعث شود چشم‌ها از جایی که باید ببیند، برداشته شود.

تخفیف ماجرا یا باز شدن یک پرونده واقعی؟

در مجموع این طور به نظر می‌رسد که تاکید بر واتساپ و ابزارهای مشابه به تنهایی نمی‌تواند پاسخ‌گوی حجم وسیع اطلاعات لو رفته، ترورها، و ضربات امنیتی واردشده در جریان جنگ اخیر باشد. آنچه اکنون مطرح است، ضرورت بازنگری در ساختار امنیتی، ارتقاء آموزش پرسنل، و شناسایی نفوذی‌هایی است که ممکن است نه در جیب، بلکه در قلب ساختارهای تصمیم‌گیر و عملیاتی حضور داشته‌اند.