رویداد۲۴ نوشت: تشکیل شورای عالی دفاع و جابه‌جایی‌هایی که احتمالا در پی دارد، بحث داغ این روزها است. احیای این نهاد قدیمی همزمان با افزایش تنش‌ها در منطقه نشان می‌دهد که قرار است فرماندهی پاسخ به تهدیدات امنیتی پیچیده و چندلایه به‌دست چه کسی باشد. از این رو است که شاهد واکنش‌های سیاسی گسترده از جمله در مجلس هستیم. همین امروز حمید رسایی، نماینده تندرو تهران هشدار داده که با این شورا «مجلس هیچ‌کاره می‌شود»، و علی نیکزاد، نایب رئیس مجلس پاسخ داده که این شورا تنها با «تأیید مقام معظم رهبری» اجرایی خواهد شد.

هسته فرماندهی بحران در ساختار حکمرانی

این شورا که ریشه در قانون اساسی جمهوری اسلامی دارد و در دوران دفاع مقدس نقش فعالی داشته، اکنون در شرایطی بازخواهد گشت که از منظر تحلیلگران، منطقه در وضعیت «فوق‌العاده» به‌سر می‌برد.

آنطور که روزنامه اصولگرای خراسان نوشته، شورای عالی دفاع قرار است در کنار شورای عالی اطلاعات و شورای امنیت کشور، تبدیل به هسته فرماندهی بحران در ساختار حکمرانی شود.

خبرگزاری تسنیم خبر داده که طبق مصوبه جدید، ریاست شورای دفاع برعهده رئیس‌جمهور خواهد بود و به احتمال زیاد، یکی از فرماندهان ارشد نیروهای مسلح به‌عنوان دبیر شورا منصوب خواهد شد.

روزنامه خراسان که از رسانه‌های نزدیک به قالیباف است، اما بر اساس شنیده‌هایش نوشته: «در کنار شورای دفاع، شورای عالی اطلاعات و شورای امنیت کشور نیز در دستور کار احیا قرار دارند و در این چارچوب، نام‌هایی همچون محسنی اژه‌ای برای شورای عالی اطلاعات و محمدباقر قالیباف برای شورای عالی دفاع به‌عنوان گزینه‌هایی برای مدیریت این شوراها مطرح شده‌اند. ترکیب احتمالی اعضای شورای دفاع شامل رؤسای سه قوه، وزیر اطلاعات، دو نماینده رهبر انقلاب در شورای عالی امنیت ملی، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح، فرماندهان کل سپاه و ارتش و فرمانده قرارگاه مرکزی خاتم‌الانبیا است. هم چنین براساس اخبار علی لاریجانی به جای علی اکبر احمدیان دبیر شورای عالی امنیت ملی خواهد شد».

ترکیب مورد اشاره «خراسان» نشان می‌دهد تصمیم‌سازی در سطحی عالی و با رویکرد عملیاتی و اطلاعاتی شکل خواهد گرفت.

شورای عالی دفاع دقیقاً دنبال چیست؟

تحلیل روزنامه نزدیک به قالیباف این نکته را پررنگ کرده که ایران در حال طراحی یک نقشه راه عملیاتی برای مدیریت تهدیدات ترکیبی است. از جنگ سایبری و خرابکاری در زیرساخت‌ها گرفته تا جنگ اطلاعاتی، عملیات‌های فرامرزی و تهدید نظامی مستقیم؛ لذا نیاز به یک اتاق فکر و اقدام یکپارچه، از نگاه حاکمیت حیاتی شده است.

شورای عالی دفاع در این چارچوب، قرار است انسجام تصمیم‌سازی، چابکی در واکنش، و هماهنگی بین‌نهادی را تامین کند. هدف آن نیز چیزی فراتر از «تکرار دوران جنگ» است؛ این شورا قرار است مغز عملیاتی ایران در نبردهای ترکیبی آینده باشد.

منتقدان چه می‌گویند؟

امروز، رسایی نماینده مجلس در تذکری علنی هشدار داد که تشکیل این شورا، جایگاه مجلس را به حاشیه خواهد برد. او گفت: «با این روند، مجلس دیگر هیچ‌کاره می‌شود.» انتقادی که از منظر تفکیک قوا و شفافیت فرآیندهای تصمیم‌گیری، نگران‌کننده به نظر می‌رسد.

در پاسخ، علی نیکزاد نماینده هیئت‌رئیسه مجلس تصریح کرد که شورا تا زمانی که مقام معظم رهبری آن را تأیید نکند، اجرایی نخواهد شد. این پاسخ اگرچه در ظاهر آرامش‌بخش است، اما نشان می‌دهد مجلس نیز نگران ایجاد یک ساختار فرادستی بدون نقش‌آفرینی مستقیم خود است.

سناریوهای بدتر در راه است؟

تشکیل شورای عالی دفاع، بیش از آنکه صرفاً یک ساختار اداری یا امنیتی باشد، نشانه‌ای از درک استراتژیک حاکمیت نسبت به وضعیت ژئوپلیتیکی منطقه است. نشانه‌ای از این‌که ایران برای سناریوهای بدتر آماده می‌شود و در صدد ارسال سیگنال بازدارندگی جدی به بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای است.

اما برای موفقیت این شورا، صرف تشکیل آن کافی نیست. به‌ویژه اگر قرار باشد به‌جای تقویت انسجام ملی، موجب انباشت قدرت در لایه‌های با شفافیت کمتر، شود. همچنان‌که تجربه‌های بین‌المللی نشان داده‌اند، نهادهای راهبردی در صورتی موفق خواهند بود که از رقابت‌های جناحی و بوروکراسی مزمن فاصله بگیرند و با اتکا به تصمیم‌سازی چابک، کشور را در میدان‌های پرچالش آینده هدایت کنند.