رویداد۲۴ نوشت: ۱۸ نوامبر، دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا و محمد بن سلمان، ولیعهد و حاکم عربستان سعودی، مجموعه‌ای از توافق‌ها را نهایی کردند که هدف آن تعمیق شراکت راهبردی آمریکا–عربستان بود. این توافق‌ها شامل «توافق دفاع راهبردی آمریکا–عربستان» (SDA) نیز می‌شد که هدفش «تقویت ثبات منطقه‌ای» است؛ از جمله از طریق فروش تسلیحات به عربستان.

بر اساس بیانیهٔ کاخ سفید دربارهٔ این توافق‌ها: «رئیس‌جمهور ترامپ یک بسته بزرگ فروش تسلیحات دفاعی، شامل تحویل‌های آتی F-۳۵، را تأیید کرد؛ بسته‌ای که پایه صنعتی دفاعی ایالات متحده را تقویت می‌کند و تضمین می‌کند عربستان سعودی همچنان از آمریکا خرید کند.»

ترامپ، در حالی که کنار ولیعهد سعودی نشسته بود، گفت: «می‌دانم [اسرائیل دوست دارد]شما هواپیماهایی با سطح پایین‌تر بگیرید. از نظر من، فکر می‌کنم هر دو در سطحی هستند که باید بهترین سطح را بگیرند.»

بسته تسلیحاتی مبهم، اما سنگین

دولت در مورد تعداد احتمالی F-۳۵‌های مورد بحث، زمان تحویل آنها یا ارزش کلی بسته تسلیحاتی که اقلام دیگری نیز در آن گنجانده می‌شود، جزئیاتی ارائه نکرد. در این بیانیه همچنین به فروش «نزدیک به ۳۰۰ تانک آمریکایی» اشاره شده است. بر اساس گزارشی از رویترز، عربستان سعودی به «دو اسکادران» F-۳۵، یعنی حدود ۲۴ جنگنده، محدود خواهد شد.

پیشنهاد فروش F-۳۵ به عربستان پیش‌تر در دوران دولت بایدن نیز مطرح شده بود؛ آن هم به‌عنوان بخشی از طرحی گسترده‌تر برای عادی‌سازی روابط سعودی با اسرائیل، هرچند آن طرح در آن زمان به نتیجه نرسید.

برتری کیفی اسرائیل؛ خط قرمز قانون‌گذاری آمریکا

وقتی بحث فروش F-۳۵ به عربستان سعودی یا هر دولت عربی دیگر در منطقه مطرح می‌شود، تصمیم نهایی همواره تحت تأثیر نگرانی‌ها دربارهٔ برهم خوردن توازن راهبردی در رابطه با اسرائیل قرار داشته است.

بر اساس قانونی که کنگره آمریکا در سال ۲۰۰۸ تصویب کرده، ایالات متحده ملزم است «برتری کیفی نظامی» اسرائیل – موسوم به qualitative military edge – را حفظ کند؛ برتری‌ای که در عمل تضمین می‌کند اسرائیل در دریافت تسلیحات پیشرفته آمریکایی نسبت به دولت‌های عربی منطقه در اولویت باشد.

در میان این تسلیحات پیشرفته، جنگندهٔ رادارگریز F-۳۵ جایگاهی بسیار برجسته دارد.

عربستان چه مدل اف-۳۵ خواهد گرفت؟

مطابق گزارش روز گذشته رویترز، F-۳۵‌های تحویلی به عربستان سعودی «از F-۳۵‌های مورد استفاده اسرائیل پیشرفته‌تر نخواهند بود». گمانه‌زنی‌ها این است که عربستان مدل استاندارد F-۳۵A را خریداری کند؛ همان مدلی که سایر مشتریان بین‌المللی دریافت کرده‌اند و نه نسخه‌ای برتر از گونهٔ اسرائیلی F-۳۵I.

نشریه «وار زون» (The War Zone) در گزارشی مفصل درباره اثر فروش F-۳۵ به عربستان بر منطقه نوشته است حتی اگر عربستان هم F-۳۵ داشته باشد، این امر لزوماً به معنای از بین رفتن برتری نظامی اسرائیل نیست. اسرائیل توانایی آن را دارد که ناوگان F-۳۵ خود را، دست‌کم برای مدتی طولانی، به‌طور مستقل و بدون نیاز به پشتیبانی مستقیم سازنده یا اتصال کامل به سامانهٔ پشتیبانی ابری این جنگنده، به کار بگیرد.

اما عربستان سعودی چنین ظرفیتی نخواهد داشت؛ در حال حاضر نیز این کشور برای به‌کارگیری روزمرهٔ جنگنده‌های موجودش به‌شدت به حضور پیمانکاران و پشتیبانی میدانی آنها متکی است. بدون چنین پشتیبانی‌ای و بدون دسترسی کامل به سامانهٔ دیجیتال پشتیبان F-۳۵ – و نیز جریان پایدار قطعات یدکی – F-۳۵‌های نیروی هوایی سلطنتی عربستان (RSAF) خیلی سریع زمین‌گیر خواهند شد.

سناریوی جنگنده‌های دست‌دوم و محدودسازی قدرت

این رسانه همچنین یک سناریو دیگر مطرح می‌کند: اینکه آمریکا برای تضعیف‌نشدن برتری اسرائیل، جنگنده‌های دست‌دوم را به عربستان بدهد. با این حال، نویسنده گزارش این گزینه را بعید می‌داند؛ چرا که کنار گذاشتن جنگنده‌های موجود نیروی هوایی آمریکا در زمانی که این نیرو با کمبود جنگنده روبه‌رو است، بسیار مشکل‌ساز خواهد بود. قدیمی‌ترین F-۳۵‌ها نیز واقعاً گزینهٔ مناسبی نیستند، زیرا توانمندی‌هایشان محدود است، موجودی عملیاتی‌شان پایین بوده و ممکن است عمر سازه‌ای آنها نیز کوتاه‌تر باشد.

نشریه «وار زون» تأکید کرده حتی با قابلیت‌های کاهش‌یافته نیز فروش F-۳۵ به عربستان سعودی به‌احتمال زیاد با مخالفت‌هایی روبه‌رو خواهد شد.

کنگره، لابی اسرائیل و مانع‌های سیاسی

مقام‌های آمریکایی به رویترز گفته‌اند که پیش از نهایی شدن این فروش، یک بررسی رسمی در مورد برتری کیفی نظامی اسرائیل همچنان لازم خواهد بود. هر گونه فروش به عربستان سعودی معمولاً باید به تأیید کنگره نیز برسد. با توجه به حمایت قوی اسرائیل در واشنگتن، این امر می‌تواند مانعی قابل توجه ایجاد کند.

بر اساس گزارش رسانه‌های اسرائیلی، نیروی هوایی اسرائیل از هم‌اکنون مخالفت خود را با معاملهٔ پیشنهادی F-۳۵ برای عربستان اعلام کرده است. در سندی از نیروی هوایی اسرائیل که به رویت روزنامه «یدیعوت آحارونوت» رسیده، این نهاد نظامی معتقد است برتری هوایی اسرائیل ممکن است در صورت دریافت F-۳۵ توسط کشورهای دیگر خاورمیانه، از بین برود.

با این حال، «تایمز آو اسرائیل» گزارشی نوشته و مدعی شده اگر آمریکا عربستان را مجبور کند که به «پیمان ابراهیم» بپیوندد، احتمالاً دولت اسرائیل با اصلِ فروش F-۳۵ به ریاض مخالفتی نخواهد داشت.

سایه چین بر معامله اف-۳۵

نشریه «وار زون» یک مسئله مهم دیگر هم مطرح کرده و می‌گوید: مسئلهٔ دیگری که می‌تواند بر روند این معامله اثر بگذارد، چگونگی حفاظت از F-۳۵ و فناوری‌های حساس آن در برابر جاسوسی – به‌ویژه از جانب چین – است.

عربستان سعودی یکی از مشتریان عمدهٔ تسلیحات چین است و روابط دو کشور طیف وسیعی از حوزه‌های انرژی و مالی را دربر می‌گیرد. در گذشته، تلاش‌ها برای فروش F-۳۵ به امارات متحده عربی به این نتیجه منجر شد که دولت امارات، به‌دلیل نگرانی از محدودیت‌های سخت‌گیرانه‌ای که مشخصاً برای جلوگیری از دسترسی چین به فناوری‌های حساس نظامی اعمال می‌شد، برنامهٔ خرید این جنگنده را کنار گذاشت. چیزی مشابه ممکن است در مورد معاملهٔ عربستان نیز رخ دهد.

عربستان و یک جهش بزرگ در توان هوایی

اگر عربستان سعودی واقعاً به F-۳۵ دست پیدا کند، نیروی هوایی سلطنتی عربستان (RSAF) ارتقایی بزرگ در قابلیت‌های خود خواهد داشت و به ناوگان جنگنده‌ای که هم‌اکنون نیز بسیار قدرتمند است، توان بیشتری خواهد افزود.

F-۳۵‌ها در کنار ناوگانی بسیار مدرن و پیشرفته از جنگنده‌های RSAF عمل خواهند کرد. عربستان سعودی ۸۴ فروند F-۱۵SA جدید دریافت کرده است. نیروی هوایی عربستان همچنین ۷۲ فروند یوروفایتر تایفون دریافت کرده و مدت‌هاست صحبت از قرارداد تکمیلی برای تعداد بیشتری از این جنگنده‌ها مطرح است. با این حال، آلمان بارها فروش بیشتر تایفون به عربستان را به‌دلیل نگرانی‌های حقوق بشری مسدود کرده است.

جنگنده‌های دیگری نیز در سال‌های اخیر به عربستان پیشنهاد شده‌اند. شرکت بوئینگ تأیید کرده که F-۱۵EX «ایگل II» را به عربستان پیشنهاد داده است؛ در عین حال، عربستان سعودی وارد مذاکرات اولیه برای خرید ۵۴ فروند جنگنده چندمنظوره «داسو رافال» نیز شده بود. با این حال، عربستان از نظر تاکتیکی، راهبردی و وجههٔ بین‌المللی، F-۳۵ را در اولویت قرار خواهد داد.

منافع اطلاعاتی واشنگتن و افق‌های نامعلوم

ایالات متحده احتمالاً هیچ معامله‌ای را نهایی نخواهد کرد مگر آنکه پادشاهی متعهد شود از این جنگنده‌ها در جهت منافع واشنگتن در منطقه استفاده کند.

در بیانیهٔ کاخ سفید که احتمال فروش F-۳۵ را مطرح کرد، همچنین تأکید شده بود: «شرکایی مانند عربستان سعودی باید مسئولیت بیشتری برای مقابله با تهدیدات مشترک بر عهده بگیرند.» توافق‌های با ریاض همچنین بر «ارتقای همکاری‌های نظامی ما با ایالات متحده برای کمک بهتر به شرکا در بازدارندگی و شکست تهدیدها» تأکید دارد.

F-۳۵ اکنون به‌عنوان یک جمع‌آورندهٔ عمدهٔ اطلاعات شناخته می‌شود که داده‌های خود را به سامانهٔ ابری پشتیبان منتقل می‌کند؛ داده‌هایی که ایالات متحده از آن بهره‌مند خواهد شد. از نظر جمع‌آوری اطلاعات، آمریکا مشتاق است حضور خود را در خاورمیانه کاهش دهد، زیرا با تهدید فزایندهٔ چین در منطقه هند–اقیانوس آرام روبه‌رو است. داشتن F-۳۵‌های سعودی مستقر به‌طور منظم در منطقه که اطلاعات را جمع‌آوری و منتقل می‌کنند، به حفظ نظارت بر دشمنان منطقه‌ای کمک خواهد کرد.

ورود این جنگنده‌ها به عربستان، حتی اگر این معامله امضا شود، به احتمال زیاد هنوز مدت‌ها فاصله دارد. به گزارش «تایمز آو اسرائیل»، احتمالاً دست‌کم هفت سال طول خواهد کشید تا نخستین هواپیما تحویل داده شود.

با این حال، حرکت به‌سوی فروش F-۳۵ به عربستان سعودی، اقدامی بزرگ برای منطقه و برای خود برنامهٔ F-۳۵ است؛ اما همچنان موانعی برای تبدیل آن به واقعیت وجود دارد و این‌که در صورت تحویل، این جنگنده‌ها دقیقاً از چه سطحی از قابلیت‌ها برخوردار خواهند بود، هنوز روشن نیست.